Κατά την διαδικασία της συλλογής των μαρτυριών, μας έκανε εντύπωση ο συγκεκριμένος τρόπος με τον οποίο ο καθένας έλεγε την ιστορία του : ενώ κάποια στοιχεία για το μεταναστευτικό τους ταξίδι – όπως οι ημερομηνίες, τα μέρη, η διαδρομή – περιγράφονταν με μεγάλη ακρίβεια, άλλα αφαιρούνταν εντελώς από την ιστορία. Συχνά , στα λόγια των ανθρώπων που ρωτούσαμε, συναντούσαμε την έκφραση «τί να πω», με ένα τρόπο που μας υποδείκνυε κάτι το ακατανόμαστο , κάτι το οποίο δεν είναι δυνατό να περιγραφεί με λόγια. Σε αυτή την έκφραση , υπάρχει κρυμμένο κάτι που είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που βλέπει κανείς με μια πρώτη ματιά, και το γεγονός ότι επαναλαμβανόταν συχνά , μαζί με την επώδυνη σιωπή αυτών που μας διηγούνταν, μας οδήγησε στο κέντρο Franz Fanon για ένα εκπαιδευτικό σεμινάριο πάνω στις τραυματικές μνήμες.
«Όπως σας είπα, η ιστορία μου είναι πολύ θλιβερή και πολύ…..μεγάλη, αλλά….Όπως λέμε, τα πιο σημαντικά πράγματα είναι..…αυτά που μπορούμε να πούμε. Άρα τα υπόλοιπα δεν έχουν σημασία, γιατί η ζωή συνεχίζεται και πρέπει και εμείς να συνεχίσουμε. […] πέρασα ένα χρόνο ταξιδεύοντας, είχα κάποιες δυσκολίες, με φυλάκιση, με επιθετικότητα, με διάφορα δεινά…Αλλά πάντα πίστευα σε αυτό που λαχταρώ γιατί έτσι είναι η ζωή : πρέπει πάντα να πιστεύεις. Από τότε που έφτασα στην Λιβύη ήμουν στην φυλακή για δύο μήνες, και μετά υπήρχε ένας άνθρωπος, ένας άντρας, ο οποίος με βοήθησε, μου έδωσε την ευκαιρία να διασχίσω την Μεσόγειο. Εκεί είχα ένα ατύχημα γιατί περάσαμε μία εβδομάδα στην θάλασσα. Ήμασταν 130 άτομα. 104 νεκροί, 26 επέζησαν. Ήμουν ένας από αυτούς, ένας από τους επιζώντες….Ύστερα….από τότε που έφτασα εδώ γι’ αυτό πήρα την απόφαση να ξεχάσω όλο τον πόνο και να συνεχίσω, αλλά είναι δύσκολο διότι όταν περνάς κάποιες δυσκολίες , μερικές φορές είναι φυσιολογικό να σου έρχονται σκέψεις ειδικά όταν είσαι μόνος, και δεν έχεις κανέναν δίπλα σου…Είναι πολύ περίπλοκο, μου φαίνεται ότι είναι κάτι το οποίο είναι δύσκολο να ξεχάσει κανείς…[…]»
(Diaoune Muhamad, 1999. Έφτασε στην Ιταλία το 2016)
Κάθε μονοπάτι στην ζωή αυτών που αιτούνται άσυλο φέρνει μαζί του τραυματικές μνήμες από την βία που υπέστησαν. Οι εμπειρίες που καθορίζουν την δομή αυτών των αναμνήσεων (και όσων έχουν καταπιεστεί) μπορεί να ποικίλουν : μπορεί να αφορούν την αναχώρηση από την χώρα καταγωγής, το βιώματα στο ταξίδι, το αίσθημα αβεβαιότητας για την ζωή του καθενός, τα μαρτύρια, τα βάσανα που δεν ελαττώνονται ούτε στην χώρα όπου φθάνουν, εξαιτίας της γραφειοκρατίας για την απόκτηση ασύλου.
Από την εμπειρία στην ψυχοθεραπεία του κέντρου Fanon μάθαμε ότι η αφήγηση της μεταναστευτικής εμπειρίας κάποιου μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να είναι μία θεραπευτική μέθοδος για ξεπεράσει κανείς τον πόνο· ωστόσο, η ίδια η πράξη της αφήγησης – με έναν λεπτομερή και ακριβή τρόπο – είναι επίσης η κύρια μορφή απόδειξης που απαιτείται από τα ιδρύματα αυτά. Μάλιστα, για να αποκτήσει κανείς διεθνή προστασία αναπόφευκτα πρέπει να καταθέσει την εμπειρία του ενωπίον της ασύμμετρης εξουσίας των νομικών θεσμών. Υπόκειται στον ενδελεχή έλεγχο μιας επιτροπής προκειμένου να πιστοποιηθεί η αλήθεια, εφόσον, σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς, μόνο αυτοί που μπορούν να επιβεβαιώσουν την ιστορία κακοποίησής τους έχουν δικαίωμα να αποκτήσουν έγγραφα ασύλου. Προκειμένου να θεωρηθεί «αληθή», η αφήγηση της ιστορίας κάποιου πρέπει να πληρεί τα κριτήρια της αξιοπιστίας, της συνοχής και της αληθοφάνειας, και μερικές φορές, προκειμένου να «αποδειχθεί χειροπιαστά» η βιαιότητα που έχει υποστεί κάποιος, μπορεί ακόμα και να ζητηθεί να δείξει τα σημάδια πάνω στο σώμα του, κάτι το οποίο θα υποστηρίξει αδιαμφισβήτητα την εγκυρότητα της ιστορίας του ατόμου.
Όπως είναι αναμενόμενο, αυτή η απαίτηση για την αλήθεια από τις αρχές, έρχεται σε καταστροφική σύγκρουση με τις τραυματικές αναμνήσεις που κουβαλούν αυτά τα άτομα. Η προετοιμασία για την ακροαματική διαδικασία με την δικαστική επιτροπή υποβάλλει τους αιτούντες άσυλο σε μία καταναγκαστική εμπειρία να ξαναζήσουν τις αναμνήσεις τους, το οποίο δημιουργεί στην καλύτερη περίπτωση ψυχική πίεση, άγχος, και διάφορες ψυχοσωματικές εκφάνσεις ταραχής. Το ψυχικό τραύμα, εξ’ ορισμού, εκδηλώνεται μέσω αναμνήσεων μιας βιωματικής εμπειρίας που έχει θολά περιθώρια , όπως ένα όνειρο. Για το άτομο που έχει βιώσει το τραύμα, οι μνήμες αυτού είναι σαν «καταστραμμένες» από την βιαιότητα της πράξης, συνεπώς δεν είναι εύκολο να ορίσει με ακρίβεια τα γεγονότα, τα οποία συχνά παραμένουν τυλιγμένα σε ένα πέπλο αμφιβολίας και γεννούν ερωτήματα όπως : «τί ακριβώς μου συνέβη, θυμάμαι;» , ή και ακόμα «αυτό που θυμάμαι, έγινε πραγματικά;» Από την εμπειρία μας λοιπόν, το τραύμα που υπέστησαν τα άτομα αυτά προκύπτει μέσω αυτής της έκφρασης , «τί να πω», που ενσωματώνει όλα τα ανείπωτα των βιωμάτων κάποιου, σαν να λέγεται για να υποδείξει αυτά που νοιώθει ότι του συνέβησαν και αυτά που μπορεί να εκφράσει με λόγια.
Για αυτόν τον λόγο, η ηθική προσέγγιση στην συλλογή των τραυματικών αναμνήσεων θα πρέπει να καθοδηγείται με μεγάλη προσοχή, και εν τέλει να υπάρχει αποδοχή όλων των ασυνεπειών και ασυναρτησιών που μπορεί να έχει μία αφήγηση που είναι βυθισμένη στον πόνο, προκειμένου να αποφευχθεί η ακούσια αναπαραγωγή των ίδιων διαλόγων στις ακροαματικές διαδικασίες. Για τα διαφορετικά εννοιολογικά πλαίσια στα οποία κινούνται αυτά τα άτομα θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ψυχολογικές συνέπειες και η πιθανή ζημιά που προκαλούν οι θεσμοί υπεύθυνοι για τις αποφάσεις ασύλου με την αναλυτική τους προσέγγιση στην διαδικασία απόκτησης εγγράφων διεθνούς προστασίας.
Αυτό το άρθρο γράφτηκε από τον Lapsus.
Φωτογραφίες: Leander Ryan Bernard Rego & Paola Barretta.
Comments